ارزیابی و اولویت بندی تکنولوژی های صنایع بالادستی نفت با استفاده از تحلیل زنجیره ارزش

با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز در کشور، صنعت نفت در تمامی عرصه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و علمی کشور اهمیت بسزایی دارد. برای بیشینه سازی ارزش در این صنعت، شناسایی دقیق و تحلیل زنجیره ارزش آن ضروری است. صنعت نفت گستره بزرگی از فعالیت ها را شامل می شود که هدف آنها تبدیل منابع نفت و گاز به محصولات نهایی قابل استفاده است. این فرآیند ها با شناسایی مناطق مناسب برای اکتشاف نفت و گاز شروع شده، سپس میادین نفتی ارزیابی شده، توسعه یافته و از آنها تولید می شود. از این فعالیت ها به عنوان صنایع بالادستی نفت یاد می شود. پس از گذر از منابع انسانی، منابع طبیعی، منابع مالی و بازار مصرف، تکنولوژی را می توان مهمترین عامل ارزش آفرین و مزیت رقابتی دوران حاضر و آینده دانست. صنایع بالادستی نفت نیز به عنوان اصلی ترین قسمت زنجیره ارزش نفت طیف گسترده ای از تکنولوژی ها را در بر می گیرد. لکن با توجه به زمانبر و هزینه بر بودن توسعه این تکنولوژی ها نیاز است تا این تکنولوژی ها برای پرداختن و سرمایه گذاری بیشتر اولویت بندی شوند. با توجه به اینکه ارزیابی و اولویت بندی تکنولوژی ها، به عنوان بخشی از مراحل تدوین استراتژی تکنولوژی به حساب می آید و با عنایت به اهمیت شناخت فرآیند ایجاد ارزش در صنعت نفت و بالاخص بخش بالادستی آن؛ الگوی تدوین استراتژی تکنولوژی پورتر سرلوحه انجام تحقیق قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا با انجام مطالعات کتابخانه ای و بررسی تحقیقات انجام یافته قبلی در مورد تدوین استراتژی تکنولوژی، ارزیابی و اولویت بندی تکنولوژی و همچنین زنجیره ارزش صنعت نفت، شاخص های ابتدایی ارزیابی تکنولوژی از دو دیدگاه توانمدی و جذابیت تکنولوژی و زنجیره ارزش صنعت نفت در صنایع بالادستی استخراج شده و مدل اجرایی تحقیق طراحی گردیده است. در این تحقیق با شناسایی صاحب نظران اولیه، زنجیره ارزش بالادستی صنعت نفت مورد تحلیل قرار گرفته و با توجه به منابع موجود و نظر خبرگان، درخت تکنولوژی زیر مجموعه این زنجیره ها استخراج شده است. سپس با استفاده از نظرات خبرگان شاخص های ارزیابی و اولویت بندی تکنولوژی (جذابیت – توانمندی) شناسایی و برای صنایع بالادستی نفت بومی سازی شده است . بعد از آن با تهیه پرسشنامه ای به پیمایش میزان هر شاخص برای هر تکنولوژی پرداخته و با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره، این تکنولوژی ها اولویت بندی گردیدند. با توجه به اولویت بندی انجام شده، در میان تکنولوژی های چهارده گانه، تکنولوژی ازدیاد برداشت با اختلاف زیاد در رتبه اول قرار گرفت. نظر به این که اکثر مخازن نفتی بزرگ کشور که عمده تولید نفت از این مخازن می باشد در نیمه دوم عمر خود هستند، این رتبه نشان می دهد که توجه خبرگان به افزایش ضریب ازدیاد برداشت یا همان ظرفیت تولید از مخازن بسیار زیاد است. این اولویت بندی می تواند مبنای مناسبی برای تحلیل مقایسه ای اهمیت و ارزش آفرینی هر تکنولوژی و هر زنجیره ارزش باشد. نتایج این تحقیق می تواند مرجع مناسبی برای سیاست گذاری و سرمایه گذاری در توسعه تکنولوژی های جدید در صنایع بالادستی نفت باشد.